Post, Tonnis en Middendorp, Pieter Bloemers
Coll. Nederlands Openluchtmuseum.
Colorist Gerard Kamp kleurde foto’s in en ik schreef teksten bij een aantal van die foto’s. Ze verschenen in Vergeten Nederland.
Zo slapen de kinderen van Freerk Smit ergens in de provincie Groningen in 1913: in een bedstee in de schuur. De foto is gemaakt door Tonnis Post (1877-1930). Hij is geboren in Loppersum en volgt een opleiding tot fotograaf. Daarna neemt hij een fotozaak in Winschoten over. Hij maakt er portretten, maar trekt ook de provincie in. Vaak in opdracht van bedrijven. Op de fiets gaat hij over onverharde wegen met de zware houten camera, statief en glasnegatieven.[1] Hij staat bekend als dé fotograaf van Oost-Groningen.
Dan krijgt hij een bijzondere opdracht. De huisarts Pieter Bloemers Middendorp vraagt hem foto’s te maken van de vele krotten die er nog steeds in de provincie Groningen zijn. Middendorp is huisarts in Bellingwolde. Hij is al jaren lid van de regionale gezondheidscommissie en adviseert de aangesloten gemeentes over verbetering van de woonomstandigheden. Zijn adviezen verdwijnen echter steevast in een bureaula op een van de gemeentehuizen. Daarom besluit hij het anders aan te pakken. Als woorden niet helpen, moeten beelden het werk doen. Samen met Post trekt hij door het Groningse land en beschrijft wat hij ziet: Post maakt er de foto’s bij. Middendorp zoekt vervolgens de publiciteit: hij schrijft artikelen en houdt lezingen die hij uiteraard illustreert met de foto’s van Tonnis.[2]
Daarnaast blijft Tonnis de rijke Groningers fotograferen in hun prachtige boerderijen. Hij legt niet alleen armoede vast, maar ook vooruitgang: fabrieken, de landbouw die dankzij mechanisatie meer gaat opleveren, kanalen en spoorlijnen die het land ontsluiten. Zijn werk is niet alleen een aanklacht van onrecht: het is daarnaast een tijdsbeeld.
Na zijn dood in 1930 gaan zijn negatieven verloren en zelf raakt hij in de vergetelheid. Fotograaf Dirk Kome heeft het werk van Post nog niet zo lang geleden herontdekt. Hij zoekt naar foto’s en vooral ook naar het verhaal bij de foto’s. Hij doet oproepen in de lokale pers en bezoekt Groningers die nog schoenendozen vol foto’s van Post op zolder blijken te hebben.
Dankzij het speurwerk van Kome is het werk van Post, dat verspreid was over verschillende archieven en vele particuliere collecties, weer bijeengebracht. Maar het is Kome niet alleen te doen om de foto’s. Hij wil weten wie erop staan en wat er van hen en van hun kinderen en kleinkinderen geworden is. Hoe zien de plekken er nu uit waar Post zijn foto’s maakte? Ruim twee jaar lang gaat Kome de gangen van Post door het Groningse land na – met de auto, dat wel.[3]
Zo vindt hij ook de jongen met het schaap terug. Het is Hilko Smit. Hilko is het grootste deel van zijn leven los arbeider gebleven. Voor en na de Tweede Wereldoorlog verdient hij zijn brood in de ‘werkverschaffing’. Dat zijn projecten waarin werklozen worden ingezet. Het omspitten van woeste grond om die geschikt te maken voor de landbouw. Loodzwaar werk en slecht betaald. ‘Te weinig om van te leven, te veel om te sterven’. Hard werken voor zijn grote gezin en weinig geld verdienen: zo omschrijft Kome het leven van Hilko.[4] De bittere armoede uit zijn jeugd heeft hij achter zich gelaten. Misschien mag je dat toch vooruitgang noemen.
Tonnis Post – Dirk Kome. Fotografen van de vooruitgang (Eindhoven 2018).
Reina Wiskerke, ‘Grip op de tijd zoeken’, in: Nederlands Dagblad, 30 juni 2018.
[1] https://www.fotoexpositie.nl/exposities/dirk_kome_tonnis_post.html
[2] https://www.deverhalenvangroningen.nl/alle-verhalen/de-missie-van-tonnis-post-en-pieter-bloemers-middendorp
[3] https://www.fotoexpositie.nl/exposities/dirk_kome_tonnis_post.html
[4] Reina Wiskerke, ‘Grip op de tijd zoeken’, in: Nederlands Dagblad, 30 juni 2018.