In januari 1984 haalde hij de voorpagina van Time. ‘Ruud Shock’ noemde het Amerikaanse weekblad hem. Ruud Lubbers was toen ruim een jaar minister-president. Hij had vergaande maatregelen genomen om de Nederlandse economie uit het slop te trekken en de overheidsuitgaven in de hand te houden. Onder meer door de ambtenarensalarissen met drie procent te verlagen. Protesterende vuilnismannen dumpten de inhoud van hun vuilniswagens bij hem thuis op de stoep, maar hij gaf geen krimp.
In zijn zakelijke manier van optreden leek hij de tegenpool van zijn voorgangers, met name van Joop den Uijl, premier van 1973 tot 1977. Lubbers maakte als minister van Economische Zaken deel uit van zijn kabinet. De vergaderingen van dit kabinet duurden tot diep in de nacht, maar onder Lubbers werd het wekelijkse kabinetsberaad op de vrijdag steevast in de middag afgerond. Geen oeverloze beschouwingen, maar efficiënte besluitvorming. Een ‘no-nonsense kabinet’. Tussen 1982 en 1994 leidde hij drie kabinetten en is daarmee de langstzittende Nederlandse premier ooit.
Tussen 1992 en 1995 sprak Theo Brinkel, destijds medewerker van het Wetenschappelijk Instituut van het CDA, met Lubbers over zijn tijd als minister van Economische Zaken, kamerlid en premier. Nadat hij de teksten aan enkele ex-ministers uit zijn kabinetten en aan koningin Beatrix had laten lezen besloot Lubbers geen toestemming voor publicatie te geven. Hij noemde en beoordeelde in het boek mensen die nog politiek actief waren en wilde niet dat zij zich beschadigd zouden kunnen voelen.
Nu zijn deze ‘politieke memoires’ dan toch verschenen. Ze zullen ongetwijfeld een belangrijke bron vormen voor historici die de recente politieke geschiedenis van Nederland gaan schrijven een ook voor een eventuele toekomstige biograaf van Lubbers. Want een biografie is dit boek immers niet. Lubbers is aan het woord met zijn visie op de gebeurtenissen. Sommige daarvan zullen weinig mensen nog iets zeggen: wie kan zich de commotie rond het plotseling afschaffen van de Wet op de Investeringsrekening nog herinneren of weet nog precies wat het bami-akkoord inhield?
De drijfveren van Lubbers komen mondjesmaat aan bod, maar als dat gebeurt geeft dat op zijn minst een flinke nuancering van het beeld dat van hem bestaat. Van het beeld van Lubbers als efficiënte manager, Der Macher, de compromissenmachine die voor elk probleem tien oplossingen wist te verzinnen met voor elk van die oplossingen weer tien varianten. Maar Lubbers was ook katholiek en voorman van het CDA. “Lubbers zag er weinig reden toe om er al te openlijk voor uit te komen, maar diepere drijfveren ervoer hij als katholiek politicus wel degelijk in zijn politieke arbeid”, schrijft Brinkel.
Aanvankelijk beviel het no-nonsense imago hem wel. Maar op den duur kreeg hij het gevoel dat de term zich tegen hem keerde. “Het vinden van oplossingen, het managen, het zoeken naar compromissen worden dan heel sterk gezien in termen van tactiek, van pragmatisme”, aldus Lubbers. Als katholiek is hij sterk beïnvloed door de theoloog Edward Schillebeeckx en met name door zijn boek Jezus, het verhaal van een levende. “Het is een aanvulling op mijn basisopleiding bij de jezuïeten. Hetzelfde geldt wat mij betreft voor de liederen van Huub Oosterhuis. In de politiek heb ik er enorm veel aan gehad. Mijn houding in de katholieke kerk kun je het beste in die as zien. Niet zozeer de geboden en de voorschriften zijn voor mij centraal, als wel de beleving, de beademing.”
Zijn katholieke overtuiging speelde sterk mee in een van de moeilijkste kwesties waarmee hij te maken kreeg: dat van de euthanasie. Lubbers huldigde een principieel andere instelling dan die van D66, die uitgaat van de vrije wil: als de arts zich aan de voorschriften houdt, dan kan hij niet vervolgd worden. Volgens Lubbers moest euthanasie altijd in het Wetboek van Strafrecht blijven en moest de arts zich tegenover de rechter kunnen verantwoorden. Toen coalitiepartner VVD begin 1986 aangaf een initiatiefwetsvoorstel van D66 over euthanasie te willen steunen, dreigde Lubbers meteen met een kabinetscrisis.
Pas tijdens het derde kabinet Lubbers, een coalitie met de PvdA, zou de kwestie geregeld worden en bleef euthanasie strafbaar, behalve wanneer aan een aantal criteria van zorgvuldigheid was voldaan. Vanuit het Vaticaan werden vergelijkingen gemaakt met Nazi-Duitsland. “Het raakt mij, maar je doet er niets aan.” Volgens Lubbers had de Nederlandse diplomatie gefaald om de wet goed uit te leggen en duidelijk te maken “dat het een verantwoorde regeling is die op een goede en waardige manier is geformuleerd”.
Zijn geloof hielp hem dergelijke teleurstellingen te relativeren. “Het helpt uit democratisch oogpunt zo goed, als je je inprent dat naar de maat van de Schepper gemeten alle mensen maar kleine baasjes zijn in Gods hand.”
Ruud Lubbers en Theo Brinkel, Haagse jaren. De politieke memoires van Ruud Lubbers.
Uitgeverij: Ambo|Anthos
Pagina’s: 414
€ 24,99
ISBN 978 94 0191678 3
Verschenen in Katholiek Nieuwsblad 23 oktober 2020
Foto: Ruud Lubbers in 2016. Foto Sebastiaan ter Burg CC BY-SA 2.0